Cuộc
khởi nghĩa Hòn Khoai diễn ra trong bối cảnh của cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ. Đây là
cuộc khởi nghĩa mang tính chất bạo lực cách mạng chống giặc ngoại xâm, đã giành
thắng lợi và đi vào lịch sử.
Thực hiện lệnh
khởi nghĩa của Xứ ủy Nam Kỳ, ngày 26-27/11/1940, Hội nghị Tỉnh ủy mở rộng tại
Lung Lá Nhà Thể (nay thuộc ấp Trần Độ, xã Thạnh Phú, huyện Cái Nước), về triển
khai kế hoạch khởi nghĩa ở 3 khu vực; Khu vực 1 của thị trấn Năm Căn, một số xã
lân cận và Hòn Khoai do đồng chí Quách Văn Phẩm, Thường vụ Tỉnh ủy và đồng chí
Phan Ngọc Hiển phụ trách; khu vực II là thị trấn Cà Mau và một số xã lân cận do
đồng chí Trần Văn Thời, Bí thư Tỉnh ủy phụ trách; khu vực III là thị xã Bạc Liêu
và các quận Giá Rai, Vĩnh Lợi, Vĩnh Châu do đồng chí Trần Văn Phán, Thường vụ
Tỉnh ủy, đồng chí Trần Văn Sớm và một số đồng chí khác phụ trách. Đồng chí Phan
Ngọc Hiển được phân công lãnh đạo trực tiếp toàn bộ cuộc khởi nghĩa tại đảo Hòn
Khoai.
Đúng theo kế
hoạch, 23 giờ 15 phút, đêm 13/12/1940, lực lượng của ta đã bị mai phục và diệt
tên sếp đảo Ôliviê, lực lượng khởi nghĩa đã thu toàn bộ vũ khí gồm: 2 khẩu súng,
nhiều đạn dược và quân trang, quân dụng, cuộc khởi nghĩa thắng lợi, giải phóng
hoàn toàn trên đảo, ta đã làm chủ đảo được nhiều giờ. Lực lượng khởi nghĩa thu
toàn bộ chiến lợi phẩm đưa về đất liền, tiếp tục phục vụ cho cuộc khởi nghĩa;
khi gần đến đất liền các chiến sĩ gương cao lá cờ đỏ búa liềm và tấm băng với
dòng chữ: “Mặt trận dân tộc Thống nhất phản đế muôn năm!”. Nhân dân Rạch Gốc vui
mừng hò reo chào đón đoàn quân chiến thắng.
Trong khi đó,
các nơi trong tỉnh đều nhận được lẹnh ngừng cuộc khởi nghĩa, nên về đất liền các
chiến sĩ của cuộc khởi nghĩa không liên lạc được với cấp trên, với đồng đội,
nhưng lực lượng khởi nghĩa đã linh hoạt, tiếp tục thừa thắng xông lên đánh chiếm
đồn Kiểm Lâm ở thủ Tam Giang, lập thêm chiến công mới.
Thất bại hoàn
toàn ở đảo Hòn Khoai, địch đã điên cuồng truy lùng các chiến sĩ của cuộc khởi
nghĩa, chúng bắt bớ hàng loạt người dân vô tội mà chúng tình nghi có liên quan
đến cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai, hòng dìm cuộc khởi nghĩa của ta trong bể máu. Các
đồng chí tham gia khởi nghĩa Hòn Khoai vẫn cố gắng di chuyển, nhằm bảo toàn lực
lượng…Đến ngày 22/12/1940, các chiến sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai bị địch bắt ở bãi
Khai Long. Trong suốt 6 tháng bị thực dân và tay sai giam cầm, tra tấn với mọi
cực hình tàn bạo, nhưng với tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí kiên cường của
người cộng sản khát khao giành độc lập, tự do, các đồng chí vẫn giữ được khí
tiết của người cách mạng. Thất bại trước sự gan dạ, dũng cảm của các chiến sĩ
khởi nghĩa Hòn Khoai, ngày 12/7/1940, chúng đem 10 chiến sĩ tham gia khởi nghĩa
Hòn Khoai ra pháp trường.Trước các chết nhưng các đồng chí vẫn hiên ngang khí
phách của người chiến thắng như lời đồng chí Phan Ngọc Hiển trước lúc vĩnh biệt:
“…Chúng tôi là người Cộng sản coi cái chết rất bình thường. Chúng tôi sẵn sàng
chết để tranh đấu cho đồng bào được no ấm, nhất định những người kế tục chúng
tôi sẽ tiêu diệt thực dân Pháp! Nhất định Việt Nam sẽ hoàn toàn độc lập!…” và
các chiến sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai đồng loạt hô vang khẩu hiệu.
“Đảo đảo đế quốc Pháp
Đông Dương độc lập muôn năm
Đảng cộng sản Đông Dương muôn năm”.
Các đồng chí đã anh dũng hy sinh, để lại cho Đảng bộ, quân
và dân Cà Mau lý tưởng sống tốt đẹp. Những tấm gương anh dũng, kiên trung, bất
khuất của các chiến sĩ Khởi nghĩa Hòn Khoai vẫn còn vang mãi. Chúng ta đời đời
ghi nhớ công ơn 10 anh hùng, liệt sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai.
1. Quách Văn Phẩm
2. Phan Ngọc Hiển
3. Nguyễn Văn Cẩn
4. Nguyễn Văn Cự
5. Đỗ Văn Biên
6. Nguyên Văn Đình
7. Lê Tồn Khuyên
8. Nguyễn Văn Đắc
9. Ngô Kinh Luân
10. Đỗ Văn Sến
Ý nghĩa và tầm
vóc lịch sử của cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai
Cuộc khởi nghĩa
Hòn Khoai tuy là phát súng cuối cùng của cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ, nhưng đã giành
thắng lợi. Thắng lợi ấy, đã để lại nhiều bài học quý báu và ý nghĩa sâu sắc cho
các thế hệ hôm nay và mai sau:
- Thắng lợi của
cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai là niềm tự hào lớn lao của quê hương, dân tộc; các
chiến sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai mãi mãi là tấm gương sáng ngời cổ vũ tinh thần yêu
nước, lòng căn thù giặc sâu sắc, tinh thần đấu tranh cách mạng của Đảng bộ, quân
và dân trong ngoài tỉnh.
- Thắng lợi của
cuộc khởi nghĩa Hòn đã để lại cho Đảng bộ, quân và dân tỉnh Cà Mau, đặc biệt là
lực lượng vũ trang bài học sâu sắc về sự chủ động, linh hoạt và luôn sẵn sàng
chiến đấu trong mọi tình huống.
- Cuộc khởi
nghĩa Hòn Khoai thể hiện tinh thần nghiêm chỉnh chấp hành Nghị quyết của Đảng,
vận dụng phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương; thể hiện ý chí và niềm
tin vào sự lãnh đạo của Đảng, nêu cao tinh thần tiến công của cách mạng, cổ vũ
phong trào cách mạng trong toàn tỉnh.
- Chiến thắng
lợi của cuộc khởi nghĩa Hòn đã đánh dấu sự trưởng thành của Đảng bộ, đặc biệt là
vai trò lãnh đạo của Tỉnh ủy biết chọn điểm khởi nghĩa và thời cơ thích hợp đảm
bảo cho thắng lợi. Thắng lợi quan trọng ấy, đã tạo được khí thế cách mạng hào
hùng tiến tới cuộc tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng 8 năm 1945 và hun đúc tinh
thần đấu tranh cách mạng, quyết tâm chống ngoại xâm, góp phần giải phóng miền
Nam thống nhất đất nước.
Từ ý nghĩa lịch
sử to lớn của cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai năm 1940, ngày 13 thánh 12 hàng năm đã
trở thành Ngày truyền thống cách mạng của Đảng bộ, quân, dân tỉnh Cà Mau. Các
chiến sĩ khởi nghĩa Hòn Khoai là tấm gương tiêu biểu tiếp tục tô thắm chủ nghĩa
anh hùng cách mạng, một lòng vì dân, vì nước sẵn sàng “quyết tử cho Tổ quốc
quyết sinh”.
Phát huy tinh
thần tiến công cách mạng của cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai trong thời kỳ mới.
75 năm trôi
qua, nhưng tinh thần tiến công cách mạng của cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai vẫn luôn
bất diệt, ý chí chiến đấu, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc vẫn luôn được Đảng bộ,
quân và dân tỉnh Cà Mau noi theo. Bài học về nghiêm chỉnh chấp hành, thực hiện
Nghị quyết của Đảng luôn được vận dụng có hiệu quả, phù hợp với tình hình thực
tế của tỉnh nhà qua các thời kỳ cách mạng.
Tiếp nối truyền
thống của cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai, Đảng bộ, quân và dân tỉnh Cà Mau tích cực
nâng cao ý thức cảnh giác cách mạng, chú trọng công tác huấn luyện, diễn tập sẵn
sàng chiến đấu, hy sinh bảo vệ Tổ quốc; không ngừng học tập, rèn luyện, phát huy
tính chủ động, sáng tạo, nhạy bén; nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ, chuyên
môn, nghiệp vụ thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc.
Đảng bộ, quân
và dân tỉnh Cà Mau tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức
Hồ Chí Minh gắn với xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh theo tinh thần Nghị
quyết Ban Chấp hành Trung ương 4 (Khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng
Đảng hiện nay”; thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đại biểu lần thứ XV Đảng
bộ tỉnh Cà Mau và thi đua lập thành tích chào mừng Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thức XII của Đảng.
Ban Tuyên giáo
Tỉnh ủy Cà Mau